Water in de Lage Landen

HUUB SAVENIJE over het waterbeheer in Nederland en België

Verloopt het waterbeheer in Belgie anders dan in Nederland? Huub Savenije onderzoekt de overeenkomsten en de verschillen.

Huub Savenije is hoogleraar hydrologie en waterhuishouding aan de TU Delft. Dit artikel verscheen op dinsdag 16 november 2010 in De Morgen . 

Naar aanleiding van de recente overstromingen wordt er zowel in België als in Nederland weer druk gedebatteerd over het water. Zodra er mensen natte voeten krijgen, ondergelopen kelders of, erger nog, drijvend huisraad in hun woning, is het waterbeheer weer even topprioriteit. Maar als alles weer droog is vergeten we de ellende weer vlug en gaan we weer over tot de orde van de dag. Voor de gemeenteambtenaar en voor de projectontwikkelaar betekent dat: het plannen van stadsuitbreiding, woningbouw, industrieterreinen, nieuwe wegen, parkeerterreinen en rioleringen. Dat is in Nederland en België waarschijnlijk niet anders. Mensen die waarschuwen dat de vergroting van het geplaveide oppervlak en de intensivering van de drainage leidt tot wateroverlast benedenstrooms, zien zich gesteld tegenover de grote belangen die gemoeid gaan met het intensiveren van het landgebruik. Bouwgrond is schaars en duur, en met het verkopen van grond en het bebouwen daarvan is veel geld te verdienen, vooral als de onbebouwde grond relatief goedkoop is. Helaas ligt die goedkope grond vaak daar waar ook het water terecht komt als het hard regent. Als waterbeheerder is tegen deze belangen nauwelijks op te boksen, ook in Nederland niet. De waterbeheerder ziet zich voor steeds grotere veiligheidseisen gesteld terwijl zijn speelruimte afneemt.

Geen extreme buien
Uiteraard is het aantrekkelijk om de recente wateroverlast in het licht van mogelijke klimaatsverandering te zien. Maar dat is niet terecht. Het waren heftige, maar geen extreme buien. Wat veel sterker is veranderd, zijn: ons landgebruik, de inrichting van de publieke ruimte, en de eisen die wij stellen aan het watersysteem. In Nederland is het inmiddels heel normaal dat mensen hun kelder bewonen, daar waar die vroeger alleen gebruikt werden om voorraden koel en donker te bewaren. Huizen en winkels zijn tegenwoordig drempelloos, zodat het water ongehinderd naar binnen kan stromen. Vervolgens hebben we dure vloerbedekking, stopcontacten en elektrische apparaten op voethoogte liggen, zodat de schade direct groot is zodra er water binnenkomt. Daarmee worden er eisen aan het waterbeheer gesteld die vroeger niet bestonden. Dus aan de ene kant wordt het risico groter omdat er meer water van boven naar beneden wordt afgevoerd en aan de andere kant neemt de schade toe omdat we steeds meer gebouwen met waardevolle spullen op kwetsbare plaatsen hebben. Ook dat is in Nederland en in België waarschijnlijk niet anders.

Zijn er dan geen verschillen? Je hoort vaak dat de oorzaak vooral gezocht moet worden in de organisatie van het waterbeheer die veelal versnipperd is over verschillende overheden. De gemeente probeert de nood te lenigen als er wateroverlast is. Als er kelders onderlopen of als er mensen gered moeten worden, dan rukt de brandweer uit. Maar het is vaak dezelfde gemeente die vergunningen heeft afgegeven voor stadsuitbreiding, afwatering of voor het bouwen op riskante plaatsen. Daarom is er een hoger orgaan nodig dat de effecten van deze maatregelen doorrekent en kaders stelt waarbinnen lagere overheden kunnen manoeuvreren. In Nederland zijn er de waterschappen en is er de Rijkswaterstaat die deze gemeenteoverschrijdende belangen in de gaten moeten houden, maar in de praktijk werkt ook dat in Nederland lang niet altijd zoals het moet. De gemeentes trekken meestal aan het langste eind en passen hun plannen hooguit cosmetisch aan.

Geaccidenteerd België
Wat is er dan anders tussen Nederland en België? Ik denk dat louter door het feit dat Nederland zo vlak is, en dat een groot deel van het land beneden zeeniveau ligt, de problemen bij intense regenbuien minder extreem zijn. Zodra er hoogteverschillen zijn, loopt het water naar de laagste plek – en tegenwoordig gaat dat steeds sneller door de intense bebouwing. België is nu eenmaal meer geaccidenteerd dan Nederland en het water concentreert zich dus gemakkelijker in de laagste stukken. Ten tweede is Nederland waarschijnlijk iets beter ingespeeld op dit soort van gebeurtenissen. Omdat grote delen van Nederland onder zeeniveau liggen, zijn de waterschappen dagelijks bezig om de waterpeilen in de sloten en waterlopen te handhaven. Zodra het regent gaan er pompen aan, of het nou veel of minder regent. Het is de routine van alledag die maakt dat er direct handelend wordt opgetreden. Maar wellicht geldt dat evenzeer voor de lagere gebieden van België.

Dit neemt niet weg dat het in Nederland nooit fout gaat. Onlangs nog was er na een heftige regenbui veel wateroverlast in Egmond aan Zee, en deze zomer trad de Oost-Nederlandse Dinkel buiten zijn oevers, met veel schade. In Nederland is er een intensieve maatschappelijke discussie gaande over de hoeveelheid land die wij moeten reserveren om het water de nodige ruimte te geven. Uiteindelijk is het een kwestie van ruimtelijke ordening, waarbij wij zowel ervoor zorgen dat het water voldoende kan worden vastgehouden (in de bodem of op daartoe aangewezen land), als dat we de schade beperken door de laagliggende gebieden beter toe te rusten op eventuele inundaties.

Be Sociable, Share!

•