Waterbeheer en politiek
Prof. dr. Sybe Schaap
‘Wie de verkiezingsprogramma’s doorleest merk dat het waterbeheer weinig belangstelling geniet, het waterschap des te meer. De hype vermindering van de bestuurlijke drukte legt de bestuurlijke autonomie van deze bestuurslaag weer eens onder vuur. Onderbrenging bij de provincies is de meest genoemde optie. Bezuinigingen en efficiency zal dit niet opleveren, de bestuurlijke drukte zal niet afnemen. Veeleer is hier sprake van een ondoordachte poging tot daadkracht. Ook al is deze move nauwelijks uitvoerbaar, ze demonstreert wel een riskante trend: de politisering van het waterbeheer. De algemene democratie (rijk en provincie) probeert greep te krijgen op de aloude functionele. Onvervalst machtsdenken, met als risico het veronachtzamen van een vitaal deel van onze infrastructuur: de veiligheid en leefbaarheid van ons land. Een paar punten.
Allereerst het risico van geforceerde bezuinigingen. Het regionale waterbeheer zou kunnen worden meegezogen in wat ook de ‘natte’ beheerstak van Rijkswaterstaat is overkomen: het wegvallen van eigen beheerskennis, evenals uitstel van investeringen en onderhoud. Waterbeheer vraagt een bestuurscultuur die zich richt op planmatig werken over lange termijnen; vergelijk het tijdsperspectief van het Deltaprogramma.
De algemene democratie heeft te weinig aandacht voor lange termijnen. Vandaar achterblijvende investeringen in infrastructuur, onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. Nederland op korte termijn krijgt politieke aandacht, de lange termijn scoort niet.
Daarom moet ook het waterschapsbestuur weer gedepolitiseerd worden; er wordt al te veel over tarieven gediscussieerd en te weinig over lange termijn rendement. Daarbij mag ook de natte poot van Rijkswaterstaat in waterschapsverband worden geplaatst, inclusief financiering via een omslag. Samenvoegen van waterschappen en provincies verplaatst de financiering van het waterbeheer naar het provinciefonds; en dat begint met kortingen.
Er loert nog een risico als het waterschap als autonome institutie verdwijnt. Wat dan dreigt, manifesteert zich thans wereldwijd: een verkeerde relatie van waterbeheer en ruimtelijke ordening. Overal domineert de ruimtelijke ordening de agenda en is het waterbeheer de zwakke, volgzame partij. Bij overname van de waterschapsbevoegdheden door de provincies dreigt hetzelfde: onderschikking van het waterbeheer aan belangen die de ruimtelijke ordening domineren. Overal wordt het waterbeheer gedwongen zich aan te passen aan dictaten van andere belangen, zoals projectontwikkeling en natuurdoelstellingen. Een heilzame dualiteit van water en ruimtelijke ordening, met geborgde bevoegdheden voor het waterbeheer, zal worden uitgehold.
Na 1995 en 1998 had het waterbeheer nu net een positie verworven die grote schade door een onverantwoorde ruimtelijke planning moest voorkomen. Het Westland kon voorheen rustig worden volgebouwd, waterberging was een vreemd woord. Bedenk hoe de bypass van de IJssel bij Kampen ingepland zou zijn als het waterschap aldaar geen krachtige positie had gehad. Wereldwijd drijven grote risico’s voor de veiligheid en leefbaarheid er nu juist toe zelfstandige regionale waterautoriteiten in te stellen, naar Nederlands voorbeeld. Het is te hopen dat staatkundig inzicht en staatsrecht een onverantwoorde politieke hype kunnen weerstaan.’
Sybe Schaap (1946) is Hoogleraar Water Policy & Governance bij de TU Delft. Sybe Schaap is sinds 2007 lid van de VVD-fractie in Eerste Kamer. Hij was tot 2010 dijkgraaf van Waterschap Groot Salland en voorzitter van de Unie van Waterschappen.
Dit opiniestuk is gepubliceerd in het juni 2010-nummer van TBM Quarterly van de faculteit Techniek, Bestuur en Management van de TU Delft nav het seminar Watermanagement, Bestuur en Beleid dat eerder dit jaar plaatsvond.
